ಭಾರತೀಯ ವಾಯುಪಡೆಯ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲಿ ಸತತ 60 ವರ್ಷಗಳ ಕಾಲ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿ, ವೈಭವ ಮತ್ತು ವಿವಾದ ಎರಡಕ್ಕೂ ಸಮಾನಾರ್ಥಕವಾಗಿದ್ದ ಮಿಗ್-21 ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನವು ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 26, 2025ರಂದು ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ನಿವೃತ್ತಿಯಾಗಲಿದೆ. ವಾಯುಪಡೆಯ ಮೊದಲ ಸೂಪರ್‌ಸಾನಿಕ್ ಜೆಟ್ ಆಗಿ ಸೇರ್ಪಡೆಯಾದಾಗಿನಿಂದ, ಯುದ್ಧಗಳಲ್ಲಿ ಭಾರತಕ್ಕೆ ನಿರ್ಣಾಯಕ ಗೆಲುವು ತಂದುಕೊಟ್ಟಿದ್ದು, ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಕಳಪೆ ಸುರಕ್ಷತಾ ದಾಖಲೆಯಿಂದಾಗಿ “ಹಾರುವ ಶವಪೆಟ್ಟಿಗೆ” ಎಂಬ ಕುಖ್ಯಾತಿಗೂ ಇದು ಪಾತ್ರವಾಗಿತ್ತು. ಇಂಥದ್ದೊಂದು ದಿಗ್ಗಜನ ಇತಿಹಾಸದ ಕುರಿತ ಮಾಹಿತಿ ಇಲ್ಲಿದೆ:
ಭಾರತಕ್ಕೆ ಮಿಗ್-21 ಪ್ರವೇಶ
1960ರ ದಶಕದ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಭಾರತವು ಸೂಪರ್‌ಸಾನಿಕ್ ಜೆಟ್‌ಗಾಗಿ ಹುಡುಕಾಟ ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದಾಗ, ಪಾಶ್ಚಿಮಾತ್ಯ ದೇಶಗಳಿಂದ ವಿಮಾನ ಖರೀದಿಸುವುದು ಕಷ್ಟಕರವಾಗಿತ್ತು. ಅಮೆರಿಕವು ಆಗಲೇ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದೊಂದಿಗೆ ಸಿಯಾಟೋ ಮತ್ತು ಸೆಂಟೋನಂತಹ ಭದ್ರತಾ ಒಪ್ಪಂದಗಳನ್ನು ಮಾಡಿಕೊಂಡು, ಎಫ್-86 ಸೇಬರ್ ಮತ್ತು ಎಫ್-104 ಸ್ಟಾರ್‌ಫೈಟರ್‌ನಂತಹ ಸುಧಾರಿತ ವಿಮಾನಗಳನ್ನು ನೀಡಿತ್ತು. ಭಾರತದ ಮನವಿಯನ್ನು ತಿರಸ್ಕರಿಸಿದ ಅಮೆರಿಕ ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟನ್, ತಮ್ಮ ‘ಲೈಟ್ನಿಂಗ್’ ಜೆಟ್‌ಗಳ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನವನ್ನು ನೀಡಲು ನಿರಾಕರಿಸಿದವು. ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಸೋವಿಯತ್ ಯೂನಿಯನ್, ತನ್ನ ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ಮಿಗ್-21 ಜೆಟ್ ಅನ್ನು ನೀಡುವುದಲ್ಲದೆ, ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ವರ್ಗಾವಣೆ ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ಉತ್ಪಾದನೆಗೂ ಅವಕಾಶ ನೀಡಿತು. ಆಗಸ್ಟ್ 1962 ರಲ್ಲಿ ಒಪ್ಪಂದಕ್ಕೆ ಸಹಿ ಹಾಕಲಾಯಿತು ಮತ್ತು 1963 ರಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬ್ಯಾಚ್‌ನ ಮಿಗ್-21 ವಿಮಾನಗಳು ಭಾರತಕ್ಕೆ ಬಂದವು. ಚಂಡೀಗಢದಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪನೆಯಾದ ನಂ. 28 ಸ್ಕ್ವಾಡ್ರನ್, “ಫಸ್ಟ್ ಸೂಪರ್‌ಸಾನಿಕ್ಸ್” ಎಂಬ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಗೆ ಪಾತ್ರವಾಯಿತು.
ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಮಿಗ್-21ರ ವಿಕಸನ
ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಕೇವಲ ಅತಿವೇಗದ ಇಂಟರ್‌ಸೆಪ್ಟರ್ ಆಗಿ ವಿನ್ಯಾಸಗೊಂಡಿದ್ದ ಮಿಗ್-21, ಕ್ರಮೇಣ ಬಹುಮುಖಿ ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನವಾಗಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿತು.
1971ರ ಯುದ್ಧದ ಹೊತ್ತಿಗೆ: ಇದು ಕೇವಲ ಕ್ಷಿಪಣಿ ಮಾತ್ರವಲ್ಲದೆ, ಬಾಂಬ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ರಾಕೆಟ್‌ಗಳನ್ನು ಹೊತ್ತೊಯ್ಯುವ ಸಾಮರ್ಥ್ಯವನ್ನು ಪಡೆದುಕೊಂಡಿತು.
ಟೈಪ್-96 (1970ರ ದಶಕ): ಸುಧಾರಿತ ರಾಡಾರ್, ಹೆಚ್ಚಿನ ಇಂಧನ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಮತ್ತು ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ಯುದ್ಧ ತಂತ್ರಗಳಿಗೆ ಬೇಕಾದ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಲಾಯಿತು.
ಮಿಗ್-21 ಬಿಸ್ (1980ರ ದಶಕ): ಹೆಚ್ಚು ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಎಂಜಿನ್ ಮತ್ತು ರಾಡಾರ್-ಚಾಲಿತ ಕ್ಷಿಪಣಿಗಳೊಂದಿಗೆ ವಾಯುನೆಲೆಗಳ ರಕ್ಷಣೆಯ ಪ್ರಮುಖ ಅಸ್ತ್ರವಾಯಿತು.
ಬೈಸನ್ (2000ರ ದಶಕ): ರಷ್ಯಾದ ರಾಡಾರ್, ಇಸ್ರೇಲಿ ಎಲೆಕ್ಟ್ರಾನಿಕ್ ವಾರ್‌ಫೇರ್ ಸಿಸ್ಟಮ್, ಫ್ರೆಂಚ್ ನ್ಯಾವಿಗೇಷನ್ ಸಿಸ್ಟಮ್ ಮತ್ತು ಆರ್-77, ಆರ್-73 ನಂತಹ ಆಧುನಿಕ ಕ್ಷಿಪಣಿಗಳನ್ನು ಅಳವಡಿಸಿ, ನಾಲ್ಕನೇ ತಲೆಮಾರಿನ ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನಕ್ಕೆ ಸಮನಾಗಿ ಇದನ್ನು ಮೇಲ್ದರ್ಜೆಗೇರಿಸಲಾಯಿತು.
ಯುದ್ಧಗಳಲ್ಲಿ ಮಿಗ್-21ರ ಪಾತ್ರ
1971ರ ಬಾಂಗ್ಲಾ ವಿಮೋಚನಾ ಯುದ್ಧ: ಪೂರ್ವ ರಂಗದಲ್ಲಿ ಢಾಕಾದ ತೇಜ್‌ಗಾಂವ್ ವಾಯುನೆಲೆಯ ಮೇಲೆ ದಾಳಿ ಮಾಡಿ, ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ವಾಯುಪಡೆಯನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯಗೊಳಿಸಿ, ಭಾರತಕ್ಕೆ ವಾಯು ಶ್ರೇಷ್ಠತೆಯನ್ನು ತಂದುಕೊಟ್ಟಿತು. ಡಿಸೆಂಬರ್ 14 ರಂದು, ಢಾಕಾದ ಗವರ್ನರ್ ಹೌಸ್ ಮೇಲೆ ನಾಲ್ಕು ಮಿಗ್-21 ವಿಮಾನಗಳು ನಡೆಸಿದ ರಾಕೆಟ್ ದಾಳಿಯು, ಪೂರ್ವ ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಸೇನಾ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ನಾಯಕತ್ವವನ್ನು ಕುಸಿಯುವಂತೆ ಮಾಡಿತ್ತು.
1999ರ ಕಾರ್ಗಿಲ್ ಸಂಘರ್ಷ: ಯುದ್ಧದಲ್ಲಿ ಮೊದಲು ನಿಯೋಜನೆಗೊಂಡ ವಿಮಾನಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದ್ದ ಮಿಗ್-21, ಅತ್ಯಂತ ಎತ್ತರದ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ಶತ್ರುಗಳ ಬಂಕರ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಪೂರೈಕೆ ಮಾರ್ಗಗಳ ಮೇಲೆ 500ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಬಾರಿ ದಾಳಿ ನಡೆಸಿತ್ತು.
2019ರ ಬಾಲಾಕೋಟ್ ನಂತರದ ಘಟನೆ: ಪಾಕಿಸ್ತಾನದ ಎಫ್-16 ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನವನ್ನು ಹೊಡೆದುರುಳಿಸಿದ ವಿಂಗ್ ಕಮಾಂಡರ್ ಅಭಿನಂದನ್ ವರ್ಧಮಾನ್ ಅವರು ಚಲಾಯಿಸುತ್ತಿದ್ದುದು ಇದೇ ಮಿಗ್-21 ಬೈಸನ್ ವಿಮಾನವನ್ನೇ. ಇದು ಮಿಗ್-21ರ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಕ್ಕೆ ಜಾಗತಿಕ ಮನ್ನಣೆ ತಂದುಕೊಟ್ಟಿತು.
“ಹಾರುವ ಶವಪೆಟ್ಟಿಗೆ” ಎಂಬ ಕುಖ್ಯಾತಿ
ಈ ಎಲ್ಲಾ ಸಾಧನೆಗಳ ನಡುವೆಯೂ, ಮಿಗ್-21 ತನ್ನ ಕಳಪೆ ಸುರಕ್ಷತಾ ದಾಖಲೆಯಿಂದಾಗಿ ಕುಖ್ಯಾತಿ ಗಳಿಸಿತು. ಕಳೆದ 60 ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ 500ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಮಿಗ್-21 ವಿಮಾನಗಳು ಪತನಗೊಂಡಿದ್ದು, 170ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಪೈಲಟ್‌ಗಳು ಪ್ರಾಣ ಕಳೆದುಕೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಇದರ ಅತಿವೇಗದ ಲ್ಯಾಂಡಿಂಗ್, ಸೀಮಿತ ಕಾಕ್‌ಪಿಟ್ ಗೋಚರತೆ ಮತ್ತು ಸಿಂಗಲ್-ಎಂಜಿನ್ ವಿನ್ಯಾಸವು ಹೊಸ ಪೈಲಟ್‌ಗಳಿಗೆ ಅಪಾಯಕಾರಿಯಾಗಿತ್ತು. 2001ರಲ್ಲಿ ಪೈಲಟ್ ಅಭಿಜಿತ್ ಗಡ್ಗೀಲ್ ಅವರ ಸಾವಿನ ನಂತರ, ಅವರ ತಾಯಿ ನಡೆಸಿದ ಹೋರಾಟವು ರಾಷ್ಟ್ರದ ಗಮನ ಸೆಳೆದಿತ್ತು ಮತ್ತು ‘ರಂಗ್ ದೇ ಬಸಂತಿ’ ಚಿತ್ರದ ಒಂದು ಉಪಕಥೆಗೆ ಸ್ಫೂರ್ತಿಯಾಯಿತು.
ನಿವೃತ್ತಿಯ ಮಹತ್ವ
ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 26 ರಂದು, ಭಾರತೀಯ ವಾಯುಪಡೆಯ ಇತಿಹಾಸದಲ್ಲೇ ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಕಾಲ ಸೇವೆ ಸಲ್ಲಿಸಿದ ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನವೆಂಬ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಯೊಂದಿಗೆ ಮಿಗ್-21 ಯುಗಾಂತ್ಯವಾಗಲಿದೆ. ಈ ವಿಮಾನದ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣ ಸ್ವದೇಶಿ ನಿರ್ಮಿತ ‘ತೇಜಸ್’ ಯುದ್ಧ ವಿಮಾನಗಳು ತುಂಬಲಿವೆ. ಈ ನಿವೃತ್ತಿಯು ಕೇವಲ ಒಂದು ವಿಮಾನದ ಸೇವೆಯ ಅಂತ್ಯವಲ್ಲ, ಬದಲಿಗೆ ಭಾರತದ ಸೇನಾ, ಕೈಗಾರಿಕಾ ಮತ್ತು ರಾಜತಾಂತ್ರಿಕ ಇತಿಹಾಸದ ಒಂದು ಪ್ರಮುಖ ಅಧ್ಯಾಯದ ಮುಕ್ತಾಯವಾಗಿದೆ.
